Dermatologiczna linia emolientów

do skóry suchej, wrażliwej, skłonnej do atopii i egzemy

AZS czyli atopowe zapalenie skóry

Atopowe zapalenie skóry (AZS) jest przewlekłą, nawrotową, zapalną chorobą skóry, dotyczącą naskórka i skóry właściwej, która cechuje się silnym świądem, typowym umiejscowieniem i charakterystyczną morfologią zmian, współistniejącą z innymi chorobami atopowymi u chorego lub jego rodziny.

AZS jest często chorobą wieku dziecięcego. W Polsce u 4,7% dzieci w wieku 3-16 lat i 1,6% dorosłych. Początek zmian do 6. mies. życia obserwuje się u 49%, do 3. r.ż. u 75% i do 5. r.ż. u 82,9% wszystkich pacjentów chorych na AZS. Odsetek chorych z dodatnim wywiadem rodzinnym wynosi 60-70%. Po okresie dojrzewania, u 10-15% utrzymują się w dalszym ciągu objawy chorobowe.

Etiologia atopowego zapalenia skóry jest wieloczynnikowa. Istotną rolę odgrywa podłoże genetyczne. Mimo licznych badań nie zidentyfikowano dotychczas tzw. genu atopii, określono natomiast kilka genów odpowiedzialnych za poszczególne ogniwa łańcucha reakcji alergicznych.

U niemowląt i dzieci do 2. roku życia najczęściej objawy chorobowe występują na:

  • policzkach,
  • owłosionej skórze głowy,
  • odsiebnych częściach kończyn.

W postaciach ciężkich – rozlane ogniska na tułowiu, pośladkach (często współistnieje pieluszkowe zapalenie skóry).

Do 12. r.ż. zmiany rozmieszczone są symetrycznie i obejmują:

  • zgięcia łokciowe, podkolanowe,
  • powierzchnie grzbietowe rąk i stóp,
  • rzadziej kark, policzki i powieki.

W postaciach ciężkich zajęte są wszystkie okolice ciała.

W wieku młodzieńczym oraz u dorosłych, zmiany skórne mogą występować we wszystkich okolicach ciała, ale najczęstsza lokalizacja to skóra:

  • powiek,
  • czoła,
  • warg,
  • szyi,
  • górnej części klatki piersiowej,
  • obręczy barkowej,
  • dołów zginaczy,
  • grzbietowej powierzchni rąk.

Zmiany skórne mają charakter przewlekły i nawrotowy, u dzieci dominuje wyprysk (zmiany pęcherzykowo-grudkowe, częściowo pokryte strupami), a u dorosłych lichenizacja (ogniska zaczerwienionej, zgrubiałej skóry, w obrębie których pojawia się wzmożone złuszczenie i bruzdowanie). Niezależnie od wieku chorego charakterystyczny jest uporczywy świąd i suchość skóry.

Diagnostyka obejmuje wykonanie skórnych testów punktowych z alergenami pokarmowymi i powietrznopochodnymi oraz oznaczenie stężenia całkowitych i antygenowo swoistych IgE w surowicy. W celu potwierdzenia alergii pokarmowej, wskazane jest przeprowadzenie testu prowokacji doustnej z podejrzewanym produktem. Leczenie atopowego zapalenia skóry jest sztuką współdziałania lekarza i pacjenta. Główne zasady postępowania niezależne od postaci i stopnia ciężkości choroby to:

  • programy edukacyjne;
  • emolienty, kąpiele olejowe;
  • diety eliminacyjne;
  • unikanie alergenów po diagnostyce alergologicznej.

Należy uwzględnić indywidualny dobór metod leczenia w zależności od:

  • aktywności procesu chorobowego;
  • rozległości i charakteru zmian skórnych;
  • stopnia nasilenia objawów podmiotowych;
  • współistniejących chorób atopowych.

Leczenie zalecane w postaci lekkiej:

  • inhibitor kalcyneuryny – pimekrolimus (szczególnie u dzieci);
  • glikokortykosteroidy (GKS) miejscowe o najsłabszej mocy: hydrokortyzon i prednizolon (głównie wg receptury aptecznej) lub GKS, zarejestrowane do stosowania u dzieci, np. propionian flutikazon czy pirośluzan mometazonu, metodą przerywaną; nierekomendowane na twarz i fałdy skóry;
  • właściwa pielęgnacja skóry;
  • szkolenie chorych dorosłych i rodziców chorego dziecka.

Leczenie zalecane w postaci średnio nasilonej:

  • leki immunomodulujące do stosowania zewnętrznego (inhibitory kalcyneuryny) – takrolimus lub pimekrolimus;
  • GKS miejscowe z 2. i 3. grupy klasyfikacji europejskiej lub 4-5. grupy klasyfikacji amerykańskiej;
  • fototerapia: PUVA lub UVB oraz LED;
  • leki przeciwhistaminowe;
  • immunoterapia alergenowa.

Leczenie zalecane w postaci ciężkiej – postać ciężka stanowi wskazania do leczenia ogólnego:

  • cylkosporyna A;
  • GKS ogólne – metyloprednizolon i prednizolon w dawce 0,5-1 mg/kg m.c. przez 4-5 dni;
  • GKS miejscowe o silnym działaniu na ograniczone powierzchnie, nie przekraczając 30 g/tydz.;
  • takrolimus lub pimakrolimus na twarz i zgięcia;
  • leki przeciwhistaminowe;
  • immunoterapia alergenowa.

Niezależnie od ciężkości choroby, w razie wystąpienia zakażeń:

  • bakteryjnego – antybiotyki ogólne, np. makrolidowe, chinolony albo cefalosporyny w tabletkach lub kapsułkach, nie w syropie (ze względu na konserwanty i barwniki);
  • wirusowego (herpes simplex) – acyklowir;
  • grzybiczego – ketokonazol, mikonazol.

W okresie remisji należy stosować właściwą pielęgnację suchej skóry atopowej, przez intensywne nawilżanie i natłuszczanie.

Choć leczenie farmakologiczne jest bardzo istotnym elementem terapii atopowego zapalenia skóry, to zawsze należy pamiętać o konieczności dbania o prawidłowe natłuszczenie i nawilżenie skóry, szczególnie w okresach nasilenia zmian chorobowych.

Stosowanie emolientów uważa się za podstawę leczenia AZS. Emolienty stanowią barierę okluzyjną dla skóry atopowej, zatrzymują wilgoć i chronią ją przed podrażnieniami. Specjalnie opracowane produkty zmiękczające mają działanie przeciwdrobnoustrojowe, przeciw świądowe i przeciwzapalne. Są to złożone mieszaniny specjalnie zaprojektowane, aby naskórek był bardziej miękki. Terminy „emolienty” i „środki nawilżające” są często używane zamiennie. Środki okluzyjne działają poprzez tworzenie cienkiej warstwy hydrofobowej na powierzchni skóry, aby opóźnić przeznaskórkową utratę wilgoci. Są one podobne do międzykomórkowych warstw lipidowych ceramidu, cholesterolu i wolnych kwasów tłuszczowych. Przykłady obejmują lanolinę, oleje mineralne, oliwę z oliwek, ceramid wazelinowy, parafinę i silikon. Substancje utrzymujące wilgoć przyciągają parę wodną, ​​aby nawilżyć skórę. Są podobne do naturalnych czynników nawilżających w rogówkach. Przykłady obejmują glicerynę, alfa-hydroksykwasy i sorbitol. Emolienty wypełniają pęknięcia między złuszczającymi się warstwami naskórka i wygładzają skórę. Przykłady obejmują kolagen, elastynę, stearynian glicerolu i masło shea.

Wybór emolientu jest często poważnym problemem dla pacjentów i lekarzy. Pomimo różnic cenowych, główne składniki to: wazelina, parafina, gliceryna, masło roślinne i oleje naturalne. Ostatnie postępy w zrozumieniu patofizjologii AZS doprowadziły do ​​produkcji nowych środków nawilżających, ukierunkowanych na uzupełnienie ceramidów i naturalnych czynników nawilżających w warstwie rogowej naskórka. Rodzice nieustannie poszukują idealnego emolientu, który uznają za akceptowalny do stosowania na swoich dzieciach.

Bardzo ważne jest, by sięgać po produkty testowane dermatologicznie pod kierunkiem specjalisty dermatologa. Testy tego typu zmniejszają ryzyko wystąpienia podrażnienia po zastosowaniu emolientu, ze względu na obecność substancji drażniących.

Typowe składniki bezpiecznych emolientów to produkty ropopochodne, gliceryna, kwasy tłuszczowe i oleje roślinne. Idealny środek zmiękczający skórę powinien zawierać kombinację środków okluzyjnych w celu spowolnienia utraty wody, środków utrzymujących wilgoć w celu zwiększenia zdolności do zatrzymywania wilgoci oraz środków tłustych w celu zmniejszenia tarcia o skórę.

Wybór emolientu jest ważny ze względu na uzupełniającą rolę w leczeniu farmakologicznym. Dzięki stosowaniu emolientów nie tylko jesteśmy w stanie poprawić stan chorej skóry, ale też pozytywnie wpłynąć na zmniejszenie dawek leków ogólnoustrojowych i miejscowych. Mniejsze dawki leków przy jednoczesnym stosowaniu sprawdzonych emolientów, dają lepsze efekty leczenia niż sama farmakoterapia wyższymi dawkami leków.

FAKTY I MITY

  1. AZS da się wyleczyć – mit, choroba dotyczy głównie małych dzieci i w czasie jej przebiegu da się kontrolować jej przebieg lekami. 10%-30% dzieci ma objawy AZS w wieku dorosłym.
  2. Nadmierne stosowanie emolientów w AZS przyzwyczaja skórę – mit, choroba charakteryzuje się zmniejszoną możliwością samo natłuszczania i utrzymywania prawidłowej bariery lipidowej, emolienty stosowane regularnie, szczególnie od razu po kąpieli, odbudowują ubytki w płaszczu lipidowym na skórze.
  3. W leczeniu AZS wystarczą emolienty, nie trzeba stosować leków – mit, leczenie AZS polega często na zmianie trybu życia po tym, jak ustalone zostaną czynniki zaostrzające chorobę. Mimo to, leczenie lekami doustnymi lub sterydami stosowanymi na skórę jest niezbędne, by chory mógł uzyskać remisję choroby.
  4. AZS jest zakaźny – mit, choroba ma przyczynę wieloczynnikową, jednym z podstawowych warunków obciążenia chorobą jest dziedziczenie genetyczne.
  5. Restrykcyjna dieta i unikanie innych czynników alergizujących to pewna droga do wyleczenia – mit, AZS ma 4 podstawowe czynniki, które wpływają na przebieg i ujawnienie się choroby: obciążenie genetyczne, wpływ czynników zewnętrznych, dysfunkcje układu immunologicznego, zaburzenia bariery naskórkowej. Wykluczenie czynnika alergizującego osłabi objawy choroby, ale niekoniecznie doprowadzi do całkowitego jej ustąpienia.

dr Bartosz Pawlikowski
Specjalista Dermatologii i Wenerologii
Pediatra